Eén jaar na de verkiezingen keert België terug naar start. Wordt het paars-geel, paars-groen of een nieuwe stembusslag? Of sukkelen we voort tot 2024? Jan Callebaut en Ivan De Vadder zijn het eens: ‘Als zelfs corona geen regering van nationale eenheid brengt, heeft de politiek afgedaan.’

Geen mens weet beter wat Vlaanderen bezighoudt dan marketeer Jan Callebaut. In opdracht van de VRT bevroeg hij in aanloop naar de verkiezingen van 2009, 2014 en 2019 duizenden Vlamingen over hun wensen en angsten en de gevoelens die de politieke partijen oproepen.

In ‘Het DNA van Vlaanderen’ heeft Callebaut tien jaar onderzoek gebundeld, met duiding van VRT-journalist Ivan De Vadder. Het maakt het duo bijzonder geschikt om in te schatten wat het leidende discours wordt na die ene gebeurtenis die geen enkele marktonderzoeker zag aankomen: corona.

Ivan De Vadder: ‘Als je die onderzoeken op elkaar legt, zie je de politieke trends op voorhand komen. Vanaf 2014 duikt migratie op bij de belangrijkste bezorgdheden, vanaf 2019 is dat klimaat. Maar dé constanten zijn sociaal-economisch. De Vlaming wil vooral niet ziek worden en genoeg overhouden voor een deftige oude dag. Corona zet dat op scherp.’

Jan Callebaut: ‘Het politieke debat zal zich verleggen naar de factuur van de crisis. De mate waarin de traditionele partijen die op een geloofwaardige manier wegwerken, bepaalt of ze nog een toekomst hebben. Maar migratie en klimaat verdwijnen niet. Het migratiedebat komt scherper terug dan ooit. Het dilemma is niet dat mensen racistisch zijn, maar dat we met een oudere bevolking zitten die de druk op de sociale zekerheid ziet toenemen.’

Vandaag is iedereen socialist, zegt sp.a-voorzitter Conner Rousseau. Wie bespaart in de sociale zekerheid, krijgt volgens links het deksel op de neus.

Callebaut: ‘Zijn probleem is vooral dat niemand nog socialist is. Ik zou het nogal gek vinden als de sociale zekerheid niet meer tegen het licht gehouden mag worden. Gaat de crisis in de rusthuizen alleen over middelen of over de inzet en de kwaliteit? Lang voor corona was al duidelijk dat vooral commerciële rusthuizen de gevraagde standaarden niet halen. Wel, dat zal men na de crisis toch moeten doorlichten?’

De ziekenhuizen doen het uitstekend. Is het vertrouwen in de overheid toegenomen tijdens deze crisis?

Callebaut: ‘Dat zou me verbazen. Uit kiezersonderzoek kunnen we afleiden dat de sociale zekerheid de enige factor is die het merk België positief determineert. Die sociale zekerheid heeft nu gewerkt, ja, maar niet meer dan dat. Het is niet de overheid van vandaag die daar de credits voor krijgt, maar 120 jaar sociale geschiedenis.’

De Vadder: ‘Er zijn ook veel tekortkomingen aan het licht gekomen. Wie er nog niet van overtuigd was dat het gezondheidsbeleid compleet versnipperd is, kan daar niet meer naast kijken. Ook het communautaire debat keert dus terug.’

Trekken we niet beter opnieuw naar de stembus? Laat alle partijen uitleggen hoe ze het land na anderhalf jaar stilstand uit de crisis willen halen.

De Vadder: ‘De mensen verwachten van politici dat ze eindelijk eens leiderschap tonen. Nu nieuwe verkiezingen organiseren, is het omgekeerde.’

Callebaut: ‘We beleven een crisis van leiderschap. In Vlaanderen is er één intellectuele leider, maar hij is over zijn hoogtepunt heen. In Wallonië zie ik het niet meer. Bij MR zijn Charles Michel en Didier Reynders weg en spelen hun opvolgers in de tweede klasse. En Paul Magnette (PS) is al een verzwakte leider.’

De Vadder: ‘Het idee dat Bart De Wever (N-VA) in maart lanceerde om een regering van nationale eenheid met de sterkste figuren van de belangrijkste partijen op de been te brengen, is de enige manier om hieruit te raken. Als zelfs corona de partijen niet in staat stelt hun tegenstellingen te overstijgen, speelt de politiek alle geloofwaardigheid kwijt.’

‘Utopische partijen’

Niet dat er nu veel overschiet, legt ook ‘Het DNA van Vlaanderen’ bloot. Uit Callebauts onderzoek blijkt dat de Vlaming ongenadig is. De drie traditionele partijen CD&V, de sp.a en Open VLD hebben min of meer afgedaan. De drie ‘utopische partijen’, zoals Callebaut Groen, PVDA en Vlaams Belang noemt, worden niet bij machte gezien hun dromen te realiseren.

Eén partij hangt daartussen: de N-VA, die volgens de ondervraagden aan zuiverheid heeft ingeboet, maar wel als enige gepercipieerd wordt als een krachtige bestuurspartij. De conclusie van Callebaut: een kartel van de N-VA en Groen zou het landschap jarenlang kunnen domineren.

Callebaut: ‘Een partij die het vertrouwen geniet om een antwoord te bieden op de economische en maatschappelijke bezorgdheden én het klimaat ernstig neemt, heeft volgens mij de toekomst. Groen heeft haar potentieel vernietigd door een te pessimistisch toekomstbeeld op te hangen. De N-VA heeft een fout gemaakt door de regering te laten vallen over het Marrakesh-pact.’

De Vadder: ‘Uiteraard is zo’n kartel illusoir, maar ik kan me vinden in de logica van Jan. De N-VA staat op een kruispunt. Nemen ze federaal de verantwoordelijkheid? Worden ze de nieuwe CVP, een partij die de synthese maakt? Of de eeuwige oppositie? Een deel van de N-VA lonkt eerder naar een andere utopische partij, het Vlaams Belang.’

Geloven jullie dat De Wever premier van België wil worden?

De Vadder: ‘Als je De Wever hoort zeggen dat hij de crisis wil beheren en Theo Francken dat een premier de agenda kan zetten, denk ik dat ze beseffen dat in 2014 hun fout was de Zestien niet op te eisen. Ze hadden een staatsdragende partij kunnen worden, terwijl ze nu veel moeite hebben de realiteit naar hun hand te zetten.’

Callebaut: ‘Uit ons onderzoek blijkt dat de kiezer geen onderscheid maakt tussen het federale en het Vlaamse niveau, maar wel tussen de bestuurspartijen en de oppositie. De N-VA zit in de eerste categorie. Mensen verwachten dat ze haar verantwoordelijkheid opneemt.’

Kan een posterboy die vaak zijn grootmoeder citeert alleen een partij redden – de sp.a – die volgens jullie onderzoek gezien wordt als de minst succesvolle, de minst vernieuwende en de minste charismatische?

De Vadder: ‘Conner Rousseau is duidelijk een talent. Hij heeft zichzelf snel op de kaart gezet door een positieve rol te spelen in de formatie. Hij zet heel verstandig in op solidariteit, want met dat begrip wordt de sp.a wel nog geassocieerd. Maar één zwaluw maakt de lente niet. Het succes van de Teletubbies was dat ze met vier waren.’

Callebaut: ‘Ons kiessysteem is niet geschikt voor een personencultus à la Macron. Hier moet je in elke kieskring een sterkhouder hebben en die zie ik nog niet. De enige die dat kon overstijgen, was De Wever op zijn hoogtepunt.’

De CD&V had met Sammy Mahdi een soort Rousseau kunnen hebben.

De Vadder: ‘Ik denk dat de leden van de CD&V tevreden zijn met Joachim Coens als voorzitter. Dat is logisch, want ze hebben een leider naar hun eigen beeltenis gekozen. Persoonlijk denk ik dat dat een kapitale fout was. Een partij die wil groeien, moet elders werven. Dat doe je eerder met een figuur die andere mensen aanspreekt.’

Callebaut: ‘CD&V heeft een groot probleem. Ze wordt niet meer geassocieerd met succes, kracht, charismatisch leiderschap en eerlijkheid. Op de dimensies menselijkheid en solidariteit is ze voorbijgestoken. Slechts op één dimensie is CD&V nog marktleider: traditionalisme.’

Open VLD heeft nog geen nieuwe voorzitter.

Callebaut: ‘Open VLD wordt door de Vlaming als bekwaam gepercipieerd, maar de partij scoort al jaren het slechtst op geloofwaardigheid. Dat krijg je heel moeilijk gekeerd.’
De Vadder: ‘Dat bleek opnieuw uit het conflict over paars-groen vorig najaar.’

De PVDA en het Vlaams Belang worden intussen slapend rijk. Denken jullie dat de PS en de N-VA ooit winst zien in besturen met elkaar, als je weet dat hun extreme uitdagers met de voorhamer klaarstaan?

Callebaut: ‘Als een regering van nationale eenheid op een serieuze manier het land uit de crisis leidt, zal de kritiek van de extremen vooral infantiel klinken. Het is maar door het infantiele gedrag van de partijen in het centrum dat het Vlaams Belang en de PVDA grote heren lijken.’

Kan een Vivaldi-regering werken?

Callebaut: ‘Dat is een optie. Maar dan heb je vier jaar lang miserie in Vlaanderen, dat de economische motor van België is.’

De Vadder: ‘De mensen hebben in deze coronacrisis bewezen dat ze in staat zijn tot burgerzin. Het is aan de grote partijen om hetzelfde te doen. Ze moeten hun eigenheid daarbij niet opgeven.’

‘Als enkele mensen van goede wil samen de ravijn willen oversteken, zijn we al een eind. Als we aan het eind van de ravijn zijn, zien we dan wel. Nieuwe verkiezingen, iets anders? I don’t care. Maar we moeten deze periode overbruggen met een echte regering.’

‘Wordt die unieke kans niet gegrepen en belanden we vanaf september weer in lopende zaken, waarna Sophie Wilmès als premier gewoon voortsukkelt, worden de verkiezingen van 2024 een tijdbom.’

Source: De Tijd